ชวนทำความรู้จักกับ 'สัตว์ทะเลไทย'

สัปดาห์วันทะเลโลกนี้ เราอยากชวนทุกคนทำความรู้จักกับ 5 สัตว์ทะเลไทยและโครงการวิทยาศาสตร์พลเมือง (Citizen Science) ที่เกี่ยวข้อง

‘ทะเล’ เป็นบ้านของสัตว์มากมาย และเพื่อรับ #วันทะเลโลก ในปีนี้ เราอยากชวนทุกคนไปทำความรู้จักกับสัตว์ทะเลไทย 5 ชนิดพันธุ์ ได้แก่ กระเบนราหู, ฉลามวาฬ, ฉลามเสือดาว, เต่าทะเล และทากทะเล และโครงการวิทยาศาสตร์พลเมือง (Citizen Science) ที่เกี่ยวข้อง

ปัจจุบันสัตว์ทะเลเหล่านี้มีประชากรที่กำลังลดลงและมีสถานภาพที่เสี่ยงต่อการสูญพันธุ์ แต่รู้หรือไม่ว่าเราทุกคนสามารถมีส่วนร่วมในการปกป้องสัตว์เหล่านี้ได้ ผ่านโครงการวิทยาศาสตร์พลเมือง (Citizen Science) โดยการอัปโหลดภาพถ่ายเพื่อช่วยนักวิทยาศาสตร์ในการรวบรวมข้อมูลในการสร้างความเข้าใจสัตว์ทะเลเหล่านี้ในธรรมชาติของประเทศไทยได้ดียิ่งขึ้น เช่น จำนวนประชากรที่เหลืออยู่ในประเทศไทย พฤติกรรม และแหล่งที่อยู่อาศัยเพื่อกำหนดแนวทางในการอนุรักษ์ชนิดพันธุ์เหล่านี้ในอนาคต

กระเบนราหู (Manta Ray; สกุล Mobula และสกุล Urogymnus)

กระเบนราหู หรือที่นักดำน้ำรู้จักกันดีในชื่อ ‘แมนต้า’ และคำว่าแมนต้านั้นมาจากภาษาสเปน แปลว่า ‘ผ้าห่ม’ เนื่องจากกระเบนราหูมีลำตัวแบนกว้าง และมีครีบอกที่ยาวทำให้เมื่อเวลาว่ายน้ำจึงเหมือนกำลังบินอยู่ใต้น้ำ กระเบนราหูถูกจัดอยู่ในกลุ่มปลากระดูกอ่อนเช่นเดียวกับปลาฉลาม ตรงส่วนท้องของกระเบนราหูจะมีลายเป็นจุดประสีดำที่มีความแตกต่างกันไปในแต่ละตัว และทำหน้าที่คล้ายลายมือของมนุษย์ ทำให้เราสามารถนำลักษณะนี้ไปใช้ในการระบุตัวตนของกระเบนราหูแต่ละตัวได้

ภัยคุกคามของกระเบนราหู คือ การถูกล่าเพื่อใช้ประโยชน์จากเหงือก (Gill Plates) และถูกจับเป็นสัตว์น้ำพลอยได้จากการทำประมง (bycatch) ทั้งที่กระเบนราหูมีบทบาทสำคัญต่อระบบนิเวศทางทะเล โดยช่วยเติมสารอาหารให้แนวปะการัง เนื่องจากอาหารหลักของกระเบนราหูคือแพลงก์ตอนสัตว์ (zooplankton) และพวกมันกินอาหารแบบกรองกินเช่นเดียวกับฉลามวาฬ นอกจากนี้ พบว่ากระเบนราหูที่อาศัยอยู่ในน้ำลึกยังมีพฤติกรรมว่ายกลับมาที่แนวปะการังเพื่อทำความสะอาดตัว ทำให้เศษซากอาหารและมูลของพวกมันกลายเป็นสารอาหารสำหรับปะการังในการเจริญเติบโต

นักดำน้ำสามารถมีส่วนช่วยในการอนุรักษ์กระเบนราหูผ่านโครงการวิทยาศาสตร์พลเมือง (Citizen Science) Thailand Manta Project และส่งภาพถ่ายกระเบนราหูที่พบเจอในประเทศไทยของคุณได้ที่เว็บไซต์ https://www.mantatrust.org/idthemanta

ฉลามวาฬ (Whale shark; Rhincodon typus)

ฉลามวาฬเป็นปลาที่มีขนาดใหญ่ที่สุดในท้องทะเล มีความยาวมากสุด (Total length) อยู่ที่ 2,140 เซนติเมตร มีปากและช่องเปิดเหงือกขนาดใหญ่ ทำหน้าที่แลกเปลี่ยนแก๊สออกซิเจนและกรองกินแพลงก์ตอนเพื่อเป็นอาหาร บริเวณส่วนหลังมีจุดประสีขาวอมเหลืองกระจายอยู่ทั่วลำตัว ทำให้เราสามารถนำลักษณะนี้ไปใช้ในการระบุตัวตนของฉลามวาฬแต่ละตัวได้ โดยเฉพาะลวดลายทางด้านซ้ายระหว่างช่วงเหงือกและครีบหลัง

ภัยคุกคามหลักของฉลามวาฬคือ การทำประมง (Fisheries catches) การถูกจับเป็นสัตว์น้ำพลอยได้จากการทำประมง (bycatch) และอุบัติเหตุจากการถูกเรือชน

นักดำน้ำสามารถมีส่วนช่วยในการอนุรักษ์ฉลามวาฬผ่านโครงการวิทยาศาสตร์พลเมือง (Citizen Science) New Heaven Reef Conservation Program และส่งภาพถ่ายฉลามวาฬที่พบเจอในประเทศไทยของคุณได้ที่ Facebook Group Thai Whale Sharks

ฉลามเสือดาว (Leopard shark; Stegostoma tigrinum)

ที่มาของชื่อฉลามเสือดาวมาจากลวดลายของฉลามเสือดาวในระยะเต็มวัยจะมีลายจุดทั่วลำตัวคล้ายเสือดาว ฉลามเสือดาวจัดเป็นปลาฉลามขนาดกลาง บนลำตัวยาวสีน้ำตาลหรือเหลืองอ่อน มีจุดสีดำหรือน้ำตาลเข้มเป็นเอกลักษณ์กระจายตั้งแต่หลังตาไปถึงปลายหาง ซึ่งลวดลายเหล่านี้สามารถนำมาใช้ในการระบุตัวตนได้ โดยเฉพาะลายทางด้านซ้ายบริเวณครีบอกและครีบหลังคู่ที่ 1 ไปจนถึงปลายหาง

ภัยคุกคามของฉลามเสือดาวมาจากการทำประมงที่มากเกินขนาด (overfishing) และการถูกจับเป็นสัตว์น้ำพลอยได้จากการทำประมง (bycatch) รวมถึงการสูญเสียที่อยู่อาศัยจากแนวปะการังที่เสื่อมโทรม ปัจจุบันฉลามเสือดาวมีสถานภาพใกล้สูญพันธุ์ ในขณะที่ฉลามเสือดาวมีบทบาทสำคัญมากในการควบคุมสายใยอาหารให้สมดุล เนื่องจากฉลามเสือดาวจะอาศัยอยู่ตามพื้นท้องน้ำ แนวหินและแนวปะการัง อาหารหลักส่วนใหญ่ของฉลามเสือดาวจึงเป็นสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในกลุ่มกุ้ง กั้ง ปู (crustacean) และสัตว์กลุ่มหอยและหมึก (molluscs) และปลากระดูกแข็งขนาดเล็ก

นักดำน้ำสามารถมีส่วนช่วยในการอนุรักษ์ฉลามเสือดาวผ่านโครงการวิทยาศาสตร์พลเมือง (Citizen Science) Spot the Leopard Shark – Thailand และส่งภาพถ่ายฉลามเสือดาวที่พบเจอในประเทศไทยของคุณได้ที่ Google form: https://docs.google.com/…/1FAIpQLSdsxwxSySN…/viewform…

เต่าทะเล (Sea Turtle)

รู้หรือไม่ว่า เต่าทะเลเคลื่อนที่ใต้น้ำได้อย่างรวดเร็วจากการวิวัฒนาการให้ลำตัวลู่น้ำและมีขาคู่หน้าเหมือนใบพาย ซึ่งเป็นหลักการทำงานเช่นเดียวกับปีกของเครื่องบิน ในประเทศไทยสามารถพบเห็นเต่าทะเลได้ 5 ชนิดพันธุ์ โดยใช้ลักษณะของกระดองในการจำแนกชนิดพันธุ์ของเต่าทะเลได้ นอกจากนี้เต่าทะเลแต่ละตัวจะมีลวดลายที่เป็นเอกลักษณ์ที่สามารถใช้ในการระบุตัวตนได้ โดยเฉพาะลวดลายบริเวณด้านบนของหัว ลายแก้มทั้งด้านซ้ายและด้านขวา

ภัยคุกคามของเต่าทะเลทุกชนิดมีสาเหตุหลักมาจาก การติดเครื่องมือประมงโดยบังเอิญ ปัญหาการลักลอบเก็บไข่เต่า การพัฒนาการใช้ประโยชน์พื้นที่ชายฝั่งทำให้พื้นที่วางไข่และแหล่งอาหารของเต่าทะเลลดลง ในขณะที่เต่าทะเลมีบทบาทสำคัญในการช่วยควบคุมปริมาณแมงกะพรุน ฟองน้ำทะเลและหญ้าทะเลให้สมดุล ซึ่งส่งผลดีต่อปะการังและสัตว์ที่อาศัยในแนวปะการังอีกด้วย

นักดำน้ำสามารถมีส่วนช่วยในการอนุรักษ์เต่าทะเลผ่านโครงการวิทยาศาสตร์พลเมือง (Citizen Science) ATMEC – Aow Thai Marine Ecology Center และส่งภาพถ่ายเต่าทะเลที่พบเจอในประเทศไทยของคุณได้ที่ Facebook Group: เต่าทะเลอ่าวไทย – Tao Talay Aow Thai

ทากทะเล (Sea Slug หรือ Nudibranch)

ทากทะเลจัดเป็นสัตว์ที่มีความหลากหลายของชนิดพันธุ์เป็นอย่างมาก โดยทากทะเลแต่ละชนิดพันธุ์จะมีรูปร่าง สีสันและขนาดต่างกันออกไป แต่มีลักษณะร่วมที่คล้ายกันก็คือ เขาบริเวณส่วนหัว (Rhinophores) ทำหน้าที่ในการรับสัมผัส การดมกลิ่น (ซึ่งอาจมี 1 คู่หรือมากกว่าแล้วแต่ชนิดพันธุ์) และนอกจากนี้ทากทะเลยังมีการเปลี่ยนแปลงรูปร่างของเหงือก พบบริเวณปลายลำตัว มีรูปร่างคล้ายพู่ และทากทะเลบางชนิดสามารถพบเซราต้า (Cerata) กระจายทั่วลำตัวด้านหลัง บางชนิดพันธุ์อาจมีรูปร่างคล้ายหนาม ทำหน้าที่ในการแลกเปลี่ยนแก๊สออกซิเจน ซึ่งส่วนที่สามารถใช้ในการจำแนกชนิดพันธุ์ได้คือ ส่วนหัวและลวดลายบนลำตัว

ในประเทศไทยยังมีทากทะเลให้พบเห็นอยู่เรื่อย ๆ โดยเฉพาะบริเวณพื้นทะเล ใกล้แหล่งอาหาร เช่น ตามแนวปะการัง ภัยคุกคามของทากทะเลทั่วโลก ได้แก่ การสูญเสียและความเสื่อมโทรมของที่อยู่อาศัย มลภาวะ และการทำประมงเกินขนาด ในขณะที่ทากทะเลมีบทบาทสำคัญในการเป็นตัวชี้วัดทางชีวภาพที่มีประสิทธิภาพเกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลงสิ่งแวดล้อมและสุขภาพของแนวปะการังได้

นักดำน้ำสามารถมีส่วนช่วยในการอนุรักษ์ทากทะเลผ่านโครงการวิทยาศาสตร์พลเมือง (Citizen Science) Sea Slug Thailand และส่งภาพถ่ายทากทะเลที่พบเจอในประเทศไทยของคุณได้ที่ Facebook Group Sea Slug Thailand Group